خالقی؛ نغمه‌سازِ جان ایران

علی اکبر قربانی آهنگساز و رهبر ارکستر به مناسبت شصتمین سالمرگ روح الله خالقی از او به عنوان نغمه ساز جان ایران یاد کرده است.

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی موسیقی ایران، امروز ۲۱ آبان ماه شصتمین سالروز درگذشت روح الله خالقی آهنگساز و موسیقیدان ایران است. همزمان با این مناسبت علی اکبر قربانی آهنگساز و رهبر ارکستر یادداشتی را به سفارش این پایگاه نوشته است.

او در این یادداشت آورده است:

تنها همین یک اثر، ای ایران، کافی‌ست تا نام و یاد روح‌الله خالقی را برای همیشه در خاطر تمام آیندگان این سرزمین زنده نگه دارد؛ سرودی که ایرانیان از هر زبان و قومیتی آن را با دل و جان پذیرفته‌اند. در تاریخ موسیقی ما کمتر اثری توانسته است چنین پیوندی میان دل‌ها و هویت ملی ایجاد کند؛ پیوندی که نه به قدرت تبلیغ وابسته بود و نه به اقتدار نهادهای دولتی، بلکه ریشه در صداقت و درک عمیق از نغمه‌های اصیل و دلنشین ایرانی دارد.

خالقی در روزگاری زیست که موسیقی ایران دستخوش تحولات مهمی بود و در میانه‌ی دو جریان متضاد قرار داشت: از یک‌سو سنت کهن دستگاهی و بداهه‌پردازی استادان قدیم، و از سوی دیگر اندیشه‌ی نوسازی و علم‌گرایی موسیقی غربی که با ظهور علینقی وزیری مطرح شده بود. او از شاگردان وزیری بود، اما راه خود را مستقل از استاد یافت. خالقی به‌جای تقابل، کوشید میان این دو جهان پیوندی استوار برقرار کند؛ پلی میان دانش غربی و ملودی‌های پراحساس شرقی، و ثمرۀ این رویکرد، نسلی از آهنگسازانی بودند که تاریخ نوین موسیقی ایران را شکل دادند.

او به موسیقی نه تنها به‌عنوان هنر، بلکه به‌عنوان نیرویی برای تربیت انسان و جامعه می‌نگریست. در نوشته‌هایش بارها از «ذوق ملی» سخن گفت؛ ذوقی که به باور او باید پرورش یابد تا مردم بتوانند موسیقی خوب را از بد تمییز دهند. همین نگرش، او را به تأسیس «انجمن موسیقی ملی» و رهبری ارکستری با همین نام سوق داد؛ ارکستری که نخستین اجراهای سازمان‌یافته‌ی موسیقی ایرانی را در قالب گروهی تجربه کرد و راه را برای نسل‌های بعدی گشود.

خالقی در آثارش، ملودی‌های ایرانی را با هارمونی و سازبندی غربی تلفیق کرد و کوشید روح موسیقی ایرانی را در قالبی منسجم و علمی بیان کند. موسیقی او از جنس همان نغمه‌هایی بود که مردم زمزمه می‌کردند، اما با منطقی که ذهن موسیقیدانان را نیز اقناع می‌کرد.

خالقی نه از طبقه‌ی درباری برخاسته بود و نه از حلقه‌ی روشنفکران تجمل‌گرا بیرون آمده بود؛ او فرزند طبقه‌ی متوسطِ فرهنگ‌دوست ایران بود و در همان افق می‌اندیشید. برای او موسیقی ابزاری برای تفاخر نبود، بلکه زبان ملتی بود که به میهن عشق می‌ورزید.

شاید راز ماندگاری نام خالقی را بتوان در دو واژه‌ی «صداقت» و «تعادل» جست‌وجو کرد. او نه در تعصب سنت غرق شد و نه در شیفتگی غرب، بلکه راهی میانه و اصیل یافت؛ راهی که از دل مردم می‌گذشت و به خرد و ذوق ختم می‌شد. از این رو، وقتی امروز سرود «ای ایران» در هر گوشه از این سرزمین یا در میان ایرانیان دور از وطن طنین می‌یابد، در حقیقت پژواک همان روحی‌ست که خالقی در جان موسیقی ما دمید؛ روحی آگاه، ملی و سرشار از عشق به ایران.

علی اکبر قربانی