تئاتر باید بستری برای اندیشیدن باشد؛ مخاطب تشنه آثار تفکربرانگیز است

کورش سلیمانی کارگردان نمایش «شک (یک تمثیل)» که در سالن سمندریان تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه است در گفتگو با خبرنگار مهر درباره فرایند شکل‌گیری نمایش و ارتباط آن با فیلم اقتباسی از این نمایشنامه گفت: من فیلم «شک» را تا اجرای پانزدهم عامدانه ندیده بودم، نمی‌خواستم ناخودآگاه تأثیری بر اجرا بگذارد. نمایشنامه را خواندم و آن را انتخاب کردم. فیلم را هم کامل ندیدم و تنها چند دقیقه از آن را برای رفع ابهامات متن مشاهده کردم.

وی افزود: در فرایند تولید این اثر نمایشی، همان‌طور که گفتم، فیلم اقتباسی که سال‌ها پیش ساخته شده با همه زیبایی و اهمیتش، نقشی در شکل‌گیری اجرا نداشته است. هر متنی از زاویه دید کارگردان و تیم اجرایی خلق می‌شود. این متن را مثل هر متن دیگری که ویژگی‌های مناسبی دارد، خواندم؛ هم از لحاظ فرم و هم از نظر محتوا و مفاهیم، مرا ترغیب به کار کرد.

این کارگردان درباره موضوع ایمان در نمایش و دغدغه‌های شخصی‌اش در این زمینه تصریح کرد: موضوع ایمان، موضوع امروز نیست. بشر تا آنجایی که تاریخ به ما می‌گوید، همواره با مسئله ایمان و دین درگیر بوده و این موضوع برای عده‌ای از افراد دغدغه‌ای جدی بوده است. حتی بسیاری از کسانی که دین‌دار نیستند، ایمان برایشان مسئله‌ای جدی است، زیرا ایمان به ذات انسان بازمی‌گردد و برای من نیز موضوعی مهم بود.

وی با اشاره به تفاوت نگاه‌ها به دین در این اثر یادآور شد: آنچه در این نمایش برای من اهمیت داشت، نوع نگاه‌های مختلف به دین بود. در این نمایش ۲ نوع نگاه متفاوت به دین وجود دارد؛ یکی نگاه خشک و سنتی و دیگری نگاهی منعطف‌تر که کلیسا را به مردم‌دار شدن دعوت می‌کند. به نوعی تقابل میان ۲ دیدگاه سنتی و منعطف به تصویر کشیده شده است.

سلیمانی درباره درک متون با زمینه‌های فرهنگی متفاوت توضیح داد: همان‌طور که نمایشنامه بیان می‌کند، «شک» به مثابه یک تمثیل است و در اینجا موقعیت و داستان بهانه‌ای برای شکل‌گیری گفتگو است. به عبارتی، گاهی اوقات نمی‌توان حق را کاملاً به یک جناح داد. این موضوع در نمایش نیز جاری است، به‌گونه‌ای که نمی‌توان حق را تنها به یک طرف ماجرا داد. نگاه دُگم تنها در مسائل دینی نیست، بلکه در مباحث روشنفکری و حتی زندگی روزمره نیز وجود دارد. شاید باید بپذیریم که آنچه ما فکر می‌کنیم، گاهی حقیقت محض نیست.

این کارگردان در ارزیابی استقبال مخاطبان از نمایش باوجود سنگینی متن گفت: واقعیت این است که هر سال هنگام اجرای اثر جدید به این فکر می‌کنم که آیا مخاطبان بازهم استقبال خواهند کرد؟ این بار کار بسیار سخت‌تر بود، زیرا نمایش متن سنگینی داشت. با این حال، بارها از مخاطبان شنیدم که تا ساعت‌ها و حتی روزها به نمایش ما فکر کرده‌اند. باید گفت استقبال مخاطب غالباً به نحوه ارائه و کیفیت اثر بستگی دارد و من این موفقیت را حاصل همدلی و جدیت گروه می‌دانم. نمایشنامه سخنی انسانی داشت که هم برای گروه اجرایی و هم برای مخاطب جذاب بود.

وی افزود: در این تجربه اجرایی، بار دیگر متوجه شدم که مخاطبان ما بسیار صبور و دقیق هستند و تشنه نمایشنامه‌های تفکربرانگیز. متأسفانه ما خودمان سطح تئاتر را کاهش داده‌ایم و تصور می‌کنیم که مخاطب حوصله آثار تفکربرانگیز را ندارد درحالی‌که تئاتر کشور ظرفیت بالایی دارد. باید باور کنیم که اگر تئاتر به سمت کیفیت حرکت کند، قطعاً مخاطب خواهد داشت. استقبال از نمایشی چون «شک» نشان‌دهنده علاقه‌ تماشاگران به چنین آثاری است. همواره تئاتر را به بازاری تشبیه کرده‌ام که برای موفقیت، باید کالایی باکیفیت ارائه کرد. کاهش سطح کیفی آثار به فعالان تئاتر برمی‌گردد.

سلیمانی ضمن تشکر از مخاطبان نمایش بیان کرد: از تماشاگران این نمایش بسیار سپاسگزارم که پس از اجرا به ما مراجعه می‌کنند و با انرژی مثبت‌شان خستگی چند ماه تمرین را از بین می‌برند. خوشحالم که چنین مخاطبان فهیمی داریم. باید بگویم که ما از طیف‌های مختلفی مخاطب داریم؛ از جوانان و سالمندان گرفته تا دانش‌آموختگان رشته‌های علمی مختلف که همگی بازخورد مطلوبی نسبت به نمایش داشتند.

وی در پایان یادآور شد: خوشبختانه کار کردن روی متون تفکر برانگیز آن‌قدرها هم راه رفتن بر لبه تیغ نیست. من اساساً تئاتر را وسیله‌ای برای تفکر می‌دانم و این در تاریخ ادبیات نمایشی کاملاً ملموس است. اگر مروری داشته باشیم، درمی‌یابیم که مگر جز این است که تئاتر برای اندیشیدن است؟ البته که گونه‌هایی از نمایش برای تفریح و سرگرمی وجود دارند و جامعه نیز به آنها نیازمند است، اما نباید صرفاً به آنها پرداخت، آن هم با رویکردهای مبتذل و بدون توجه به هنر. هنر یعنی چه؟ یعنی انتقال مفهوم به زیباترین شکل ممکن. اگر به شعر کلاسیک خودمان نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که چگونه اندیشه با زیباترین شکل ممکن انتقال می‌یابد. پس شکل‌گیری یک اثر هنری وابسته به اندیشه و زیبایی‌شناسی است. اگر به یکی از این ۲ جنبه کم‌توجهی شود، نتیجه مطلوبی حاصل نخواهد شد. تئاتری که فاقد اندیشه باشد، تئاتر نیست.

نمایش «شک (یک تمثیل)» به نویسندگی جان پاتریک شنلی و کارگردانی کورش سلیمانی از از ۱۷ فروردین روی صحنه سالن سمندریان تماشاخانه ایرانشهر رفته است و تا ۱۹ اردیبهشت ساعت ۲۱ اجرا می‌شود.

رؤیا افشار، بهنام تشکر، ویدا جوان و ساناز نجفی گروه بازیگران این پروژه نمایشی را تشکیل می‌دهند.